Boeddha's aan de Rijn

De Dom kijkt trots uit over zijn stad. Jaren gaan als oogwenken aan hem voorbij, maar het lijkt hem niet te deren. Hij was er al toen wij er nog niet waren, en hij zal er staan lang nadat wij tot as wedergekeerd zijn. Alleen de laag roet die in recente tijden zijn muren zwart heeft gekleurd en de fragiele steigers die men langs zijn flanken heeft opgetrokken herinneren de pelgrim aan de vluchtigheid en vergankelijkheid van het bestaan. We branden er een kaarsje, onder het toeziend oog van Gods moeder.

Ik kende Keulen als een winterse stad, met glühwein en geroosterde kastanjes en kerstliederen en een schaatsbaantje en lichtjes in de duisternis. Maar vandaag baadt ze in de zomerzon. Het maakt haar er niet minder aantrekkelijk op. Er wordt gewinkeld, geskateboard en geluierd op terrasjes. De stad zit vol met goedkope boekwinkeltjes, die ons vriendelijk welkom heten. De stad voelt licht, ondanks de zware hitte. En wij ons ook.

We zijn verlicht. Dat leerde de monnik Kukai ons, vele eeuwen geleden. Kukai is de legendarische stichter van het Japanse Shingon-boeddhisme, en een van de belangrijkste figuren uit de geschiedenis van het esoterisch (vajrayana) boeddhisme. We zijn al verlicht, volgens Kukai, maar we realiseren het ons niet, en daardoor raken we bang en verward en verdrietig. Jij bent de Boeddha, al weet je het nog niet. En je bent niet zomaar een boeddha - je bent Dainichi, Vairocana, de zon, de kosmische boeddha die alle zijnde omvat. Je bent de boeddha-natuur. Er is geen verschil tussen jou en de poes en de bomen en je vijand en het stoplicht. De boeddha-natuur zit overal. Wie dit weet, begrijpt dat het ego slechts een illusie is. Wie dit eenmaal ervaren heeft zal niet rusten tot zij deze ervaring gedeeld heeft met alle lijdende wezens om haar heen. Jij bent de Boeddha.

De wereld wordt niet alleen bewoond door mensen en poezen en bomen en stoplichten. De wereld wordt ook bewoond door ontelbare bodhisattva's en goden en demonen en andere wezens van wie ik de namen niet ken. Zij zijn allemaal manifestaties van de kosmische boeddha, maar zij hebben ook allemaal hun eigen gezicht, persoonlijkheid en specialiteiten. De belangrijkste is Kannon, of Avalokiteshvara. Zij heeft verschillende vormen. Soms is ze vrouw, soms man. Soms heeft ze duizend armen, soms veertig, soms twee. Ze probeert ons te helpen, te steunen en te troosten. Haar mededogen is onbegrensd. Kannon wordt terzijde gestaan door de vijf koningen van de wijsheid, van wie Fudo-myoo de bekendste is. Hij ziet er angstaanjagend uit, met zijn slagtanden, zijn boze gezicht, zijn zwaard en de vlammen om hem heen. Maar hij verdrijft de onwetendheid die mensen onnodig doet lijden. Hij lijkt op Aizen-myoo, die ons vertelt dat liefhebben geen zonde is, en dat het leven niet ontkend hoeft te worden. En laten we vooral Jizo niet vergeten, de kale asceet die de kinderen uit de hel redt. En de twaalf goden die de windrichtingen en hemellichamen beheren. En de woeste goden van de wind en de donder, die dolende geesten afschrikken. De wereld kent veel wondere wezens.

We bezoeken een tweetal tentoonstellingen. Als eerste gaan we naar het museum voor Oost-Aziatische kunst, dat gehuisvest is in een fraai modern pand even ten westen van het stadscentrum. Hier heeft men een tentoonstelling ingericht met verscheidene kunstvoorwerpen van het Shingon-boeddhisme. De tentoonstelling is niet groot, maar boeit van begin tot eind. Er zijn onder meer fraaie beelden te zien van Kannon, Jizo, Kukai en Dainichi, alsook een aantal bijzondere mandala's en rituele voorwerpen. De uitleg is uitgebreid en adequaat - het enige minpuntje is de afwezigheid van een Engelse vertaling. Naast de Shingon-voorwerpen heeft het museum een indrukwekkende collectie, met voor elk wat wils: Chinese inktschilderingen, prenten van Hiroshige, moderne abstract expressionistische Japanse kalligrafie, Chinese archeologische vondsten, en Koreaans aardewerk.

De belangrijkste reden voor onze komst is echter de tentoonstelling die deze zomer te zien is in de Kunst- und Ausstellungshalle in Bonn. Deze tentoonstelling, getiteld 'Tempelschätze des heiligen Berges', is volledig gewijd aan één enkel tempelcomplex, waar alle stukken vandaan komen: de Daigo-ji, een van de voornaamste Shingon-tempels, die zich ten zuiden van Kyoto bevindt - en op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Niet voor niets, zo blijkt al snel. We zien prachtige, originele beelden van, met name, Kannon (verschillende manifestaties) en Dainichi. Er zijn unieke historische documenten te zien. De mandala's en schilderingen zijn van grote klasse. Misschien wel het meest indrukwekkend zijn de levensgrote beelden van de vijf koningen van de wijsheid.

De beschrijvingen van de stukken zijn zeer uitgebreid en, over het algemeen, deskundig. Het is bovendien mogelijk een audioguide te huren - nuttig voor wie nog wat extra achtergrondinformatie wil, maar niet noodzakelijk daar de teksten op de bordjes al behoorlijk uitgebreid zijn. Men is er in geslaagd de voorstelling zowel interessant te maken voor mensen die niet thuis zijn in het onderwerp, als voor hen die dat wel zijn, en dat is knap. Een documentaire over de tempelgebouwen en het leven aldaar helpt de bezoekers het geheel in een context te plaatsen. Ook de vormgeving verdient een compliment: zacht lichtblauw en zalmroze zijn geen kleuren die men direct zou associëren met middeleeuwse boeddhabeelden, maar de stukken komen er prachtig in tot hun recht.

De voorstelling is, kortom, van grote klasse. Een ieder met een interesse voor boeddhisme, Oost-Azië, en/of religieuze kunst in het algemeen raad ik van harte aan een dagtrip naar Bonn te ondernemen en deze voorstelling te bezoeken. Het is een unieke kans om prachtige boeddhistische kunstwerken te zien, die zelden of nooit in Europa te bezichtigen te zijn. Dus gaat dat zien! (Nota bene: de tentoonstelling duurt slechts tot 24 augustus, dus wees er snel bij!)

We zijn terug in Keulen. Het is avond, en we genieten van - hoe kan het ook anders - een prima Japanse maaltijd. Onderweg naar ons hostel worden we overvallen door woeste stortregens. Het dondert boven de Dom. Bliksemflitsen verlichten hem, en ons. De regen danst en danst. De koningen van de wijsheid trekken ten strijde. Drie drijfnatte boeddhaatjes kijken toe, met open mond.

Gelukkig zijn er droge kleren. We lachen, we drinken en we vertellen elkaar de hele nacht verhalen.

Kannon kijkt toe. Met een glimlach, vermoed ik.